Traditiegetrouw zal er gedurende de veertigdagentijd voor Pasen weer een hongerdoek worden opgehangen in de Levenskerk. Een hongerdoek diende in de middeleeuwen om het rijk gedecoreerde hoogaltaar te bedekken tijdens de vastenperiode. De Duitse vastenactie ‘Misereor’ zet deze traditie voort door tweejaarlijks een kunstenaar (veelal uit de Derde Wereld) te vragen een schilderij te maken om vanuit Bijbelse en christelijke thema’s een actueel verhaal te brengen.
Vanaf midden van de jaren ’90 wordt in de Levenskerk jaarlijks tijdens de vasten een hongerdoek opgehangen en tijdens de vieringen toegelicht door de MOV-werkgroep.
De Chinese kunstenaar Dao Zi heeft dit schilderij gemaakt.
Dao Zi was hoofdredacteur van het kunsttijdschrift Chang An en professor aan het Sichuan Fine Arts Institute. Momenteel is hij leidinggevende professor en curator aan de Academie voor Kunst en Design aan de Tsing Hua Universiteit van Beijing. Hij is zeer deskundig op het gebied van middeleeuwse Europese schilderkunst en de kunst uit de Renaissance.
De gebruikte vormen beperken zich tot een paar basisvormen, zoals cirkel, driehoek en vierkant. Het zijn vormen die in ons religieus bewustzijn diep verankerd zijn. De diverse vormen rijgen zich aaneen tot een kruis, dat van hoog naar laag en van links naar rechts het hele beeld omvat.
In de middeleeuwse vormensymboliek vormde de cirkel het symbool voor de hemel. De aarde werd gesymboliseerd door het vierkant. Veel kerken, onder ander de Dom in Aken uit de tijd van Karel de Grote, werden gebouwd in de vorm van een achthoek, een octogoon. De kerk en het kerkgebouw vormden zo, als achthoek, de
tussenvorm tussen cirkel en vierkant, de symbolische bemiddeling tussen hemel en aarde. De driehoek op zijn beurt was de symbolische vorm voor de hel[1].
[1] Omdat een ladder tegen een muur tezamen met die muur en de ondergrond een driehoek vormt, betekende het voor de middeleeuwse mens onder een ladder doorlopen dat men bezig was de duivel uit te dagen. Dat moest wel ongeluk brengen. Nog steeds durven velen niet goed onder die ladder door te lopen.
In de hongerdoek kunnen we die vormen herkennen, maar niet in een duidelijke, eenduidige manier. De twee zwarte vlakken, die, onderbroken door de gouden meteoriet, de aarde weergeven, zijn min of meer twee vierkanten. De goudklomp zelf heeft iets weg van een octogoon, een achthoek. Maar ook zijn er driehoekige vormen aan te wijzen. Dat geeft iets dubbelzinnigs: wat wordt nu precies bedoeld? Ook de kleine stukjes goud, links en rechts van de grote klomp, hebben een vorm die ergens tussen een driehoek en een achthoek ligt.
De kleurstelling is eveneens beperkt, tot goudgeel, grijs en zwart en een weinig rood.
Goud is volgens de kunstenaar een symbolische verwijzing naar God, naar Zijn liefde en Zijn licht. Een symbolische weergave, want die liefde en dat licht van God zijn niet op een directe manier te zien.
Grijs staat voor de realiteit, een vermenging van de kleur wit als symbool voor het goede en het zwart als teken van het kwade. De realiteit kan alle kanten op: goed of slecht. De werkelijkheid kan zowel onthulling als verhulling van Gods heilsplan in en met deze wereld zijn[1]. Niet alles is meteen goed, maar ook niet meteen slecht. Niet alles is meteen ook zo duidelijk, menig fenomeen kan zelfs een dubbelzinnige betekenis hebben. Verbeteringen van die realiteit zijn echter mogelijk en noodzakelijk. In moeizame pogingen, soms tot mislukken gedoemd, om die complexe werkelijkheid, in dialoog met elkaar, te verbeteren en meer humaan te maken, met al de mislukkingen die daarbij horen, breekt het Koninkrijk Gods zich juist baan[2].
De grijze kleur geeft ook een bepaalde leegte aan het papier, waarop de hongerdoek geschilderd is. Die leegte in de vorm van oningevulde vlakken, geeft ruimte en gelegenheid aan de betrachter van de doek om zijn of haar eigen verbeelding te vormen over hoe wij in dialoog met elkaar gestalte kunnen geven aan een betere samenleving wereldwijd voor iedereen.
De belofte van het Koninkrijk Gods functioneert daarbij zowel als ‘eschatologisch voorbehoud’ als ook als richting gevend. Het voorbehoud is dat uiteindelijk dat Koninkrijk Gods ons als genade wordt geschonken. Geen enkele aardse situatie kan dus geheel en al dat Koninkrijk Gods zijn. Het richting gevende, van de andere kant, is dat het Koninkrijk Gods slechts een belofte kan zijn en als zodanig betekenis kan hebben in zoverre wij zelf bereid zijn onze handen uit de mouwen te steken om mee te helpen dat Koninkrijk Gods te realiseren.
Het missiebegrip van paus Johannes Paulus II sluit goed aan bij de belofte van het Koninkrijk Gods in zijn dubbele betekenis als voorbehoud én als richtingwijzer. De paus zegt in de encycliek Redemptoris Missio dat missie is: het deelnemen aan Gods bevrijdend handelen in de geschiedenis van de mensheid in zijn geheel als in het leven van de enkeling in de verwachting van zijn Rijk.[3] Of, zoals de missioloog Werner Ustorf zegt: missie is de activiteit van de christengemeente waarbij deze zich niet bij de zaken neerlegt zoals ze zijn, maar integendeel zich inspant met de bedoeling ze ten goede te wijzigen. [4]
De zwarte balk vormt de horizon van een mogelijke toekomst die er niet rooskleurig uitziet. Als we verder blijven gaan op de neo-kapitalistische en weinig duurzame weg die we nu gaan, kan de toekomst wel eens in een catastrofe eindigen voor mens en milieu. Of zoals Leonard Cohen zingt: ‘I’ve seen the future, it is murder’ (Ik heb de toekomst[1] Deze thematiek is een van de centrale thema’s in het werk van prof. dr. E. Schillebeeckx.
[2] Erik Borgmans, Overlopen naar de barbaren, Kampen 2009, pagina 157-158.
[3] Johannes Paulus II, Redemptoris Missio, Rome 1990.
[4] Ustorf, Werner, in: ID Woord en Wederwoord februari 2006, pag. 3.
gezien, het is moord en doodslag)[1]. De zwarte horizon is meer een waarschuwing dan een vaststaande toekomstvisie: alles kan nog ten goede veranderen. Het zwart werkt als een wekker: we moeten wakker worden en onze toekomst op een duurzame manier inrichten. We moeten wakker worden en ons de vraag stellen: willen we onze schat op aarde of in de hemel hebben?
God heeft mensen de opdracht gegeven ‘het land te bewerken’. Aan het Hebreeuwse woord voor ‘bewerken’ dat in de Bijbel gebruikt wordt, hangt steeds de connotatie van rechtvaardigheid. Het is dus een gebruiken van onze aarde in overeenstemming met waardigheid van mensen en met gerechtigheid, ook ten opzichte van het milieu.
[1] Leonard Cohen, The Future, op de cd The Future, 1992.
